Nguyên nhân gây ra các cơn ho - phòng ngừa và chữa trị

 














Theo Bác sĩ Nguyễn Văn Đức

www.duongdoimuonneo.blogspot.com - Hằng năm người Hoa Kỳ tiêu tốn hơn 600 triệu để mua thuốc ho.

Ho đứng hàng thứ 5 trong các lý do khiến chúng ta phải đi tìm bác sĩ. 

Không hiểu rõ các nguyên nhân gây ho, hoặc muốn chiều lòng người bệnh, nhiều bác sĩ cứ cho bừa trụ sinh, vừa tốn kém, lại rất tai hại do việc sử dụng bừa bãi.

Ho thường hết trong vòng 7 - 8 tuần, ho cấp tính độ một tuần hay mười ngày, thường do cảm hay dị ứng.  Nhưng nếu ho lâu hơn 7 - 8 tuần thì có thể đã trở thành mãn tính (chronic), bệnh ho kinh niên xảy ra rất nhiều, ngay cả với những người không hút thuốc. Cứ 4 người, lại có 1 người bị ho kinh niên.

Trong đường thở của chúng ta, từ mũi vào đến phổi, có những điểm đặc biệt gọi là điểm tiếp nhận gây ho (cough receptors). 

Ho kinh niên gây ra do những yếu tố kích thích các điểm tiếp nhận gây ho này, hoặc chúng trở thành quá nhạy cảm hơn bình thường, nên gây ra ho.  

Những điểm tiếp nhận gây ho mạnh lại không nằm trong phổi, mà hiện diện ở mũi, cổ họng và rất nhiều tại thanh quãn (larynx: cơ quan giúp phát âm), cũng như phần ống phổi chưa vào trong phổi.

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra ho, nhưng 3 nguyên nhân sau đây hay gây ra ho, và là thủ phạm trong 90% các trường hợp ho kinh niên.

Nuớc mũi chảy xuống cổ họng (postnasal drip)
 
Gây ra do bệnh viêm mũi (allergic rhinitis, do bệnh viêm mũi (allergic rhinitis, or perennial nonallergic, postinfectious, enviromental irritant and vasomotor rhinitis) hoặc do viêm các xoang quanh mũi (sinusitis).

Nước sau mũi chảy xuống cổ họng là nguyên nhân gây ho nhiều nhất trong các trường hợp ho kinh niên, có lẽ nước mũi khi xuống đến cổ họng gây kích thích các điểm tiếp nhận gây ra ho ở cổ họng và thanh quãn. 

Định bệnh thường dựa vào lời than của bệnh nhân, cứ thấy khó chịu ở cổ nên thường xuyên phải hắng giọng nuốt xuống, có khi sổ mũi và cảm thấy có nước phía đằng sau mũi chảy xuống cổ họng, làm ngứa và muốn ho.

Chữa thành công chứng nước sau mũi chảy xuống cổ họng do các bệnh viêm xoang quanh mũi, ho sẽ thuyên giảm.

Nếu chỉ viêm mũi thôi, thì không cần dùng đến trụ sinh, chữa với thuốc trị viêm mũi (thuốc uống tổng hợp trị cả chảy lẫn nghẹt mũi, thuốc xịt Ipratropium; thuốc xịt chứa chấ steroids), nhưng nếu người bệnh bị viêm xoang, thì cần uống thêm trụ sinh (trimethoprim-sulfamethoxazole, cefuroxime...) để chữa.

Suyễn (asthma)
 
Đứng hàng thứ nhì gây ra ho kinh niên nơi người lớn (ở trẻ con, nó đứng hàng thứ nhất).  Suyễn hay trở cơn, những lúc người bệnh bị nhiễm cảm, cúm và vào mùa lạnh. 

Nhiều người không lên cơn suyễn với các triệu chứng điển hình như ho, khò khè, khó thở, nhưng cứ ho húng hắng nhiều tháng, nhiều năm, nếu không tìm ra nguyên nhân nào rõ rệt, thường là ho do suyễn. 1/3 những người ho kinh niên do suyễn, rồi sẽ bị khò khè, khó thở.

Cách tốt nhất để xác định có phải ho do suyễn.  Bác sĩ sẽ thử trị với thuốc hít làm giãn ống khí quãn, hoặc thuốc hít có chứa chất steroids từ 2 - 4 tuần.  Nếu thấy cần bác sĩ cũng có thể cho uống thêm thuốc steroid Predinsone trong vài ngày đầu. Ho giảm dần, thì đúng là bị suyễn. 

Bạn nên kiên nhẫn dùng thuốc, ít nhất 2 tuần, không nên bỏ thuốc sớm.  Sẽ không có kết quả.  

Bệnh dội ngược bao tử-thực quãn (gastro-esophageal reflux disease).

Thức ăn sau khi được nhai nát trong miệng, vào cổ họng, rồi xuống một ống dẫn gọi là thực quãn (esophagus) khi nuốt.  Thực quãn dẫn thức ăn xuống bao tử (stomach). Nơi chỗ tiếp nối giữa thực quãn và bao tử, có một bắp thịt nhỏ, hoặt động như một van đóng lại, mở ra.   

Khi thức ăn đang từ thực quãn xuống dần bao tử, bắp thịt này mở lỏng ra, để thức ăn đi xuống. Lúc thức ăn đã xuống hẳn bao tử, bắp thịt này khép kín lại, để thức ăn không đi ngược lên thực quãn.  

Nếu vì một lý do nào đó, có sự dội ngược các chất trong bao tử lên lại thực quãn, hay cao hơn nữa, lên đến cổ họng, ta sẽ có triệu chứng của bệnh dội ngược bao tử-thực quãn.

Triệu chứng hay xảy ra nhất là nóng ngực sau khi ăn (heartburn), các triệu chứng điển hình khác như ợ chua, ợ hơi, có khi ợ cả thức ăn lên miệng, khó nuốt thức ăn. 

Bệnh dội ngược bao tử-thực quản cũng có thể cho những triệu chứng khác như đau, khó chịu cổ họng kinh niên, khan tiếng.  Tuy nhiên, có nhiều người bị bệnh dội ngược bao tử-thực quản, nhưng lại không có triệu chứng gì khác ngoại trừ ho kinh niên.

Để xác định có đúng là bệnh dội ngược bao tử-thực quãn gây ra ho, có thể chụp thực quãn và bao tử (brium swallow), hoặc theo dõi nồng độ chất acid trong thực quãn bằng phương pháp gọi là "prolonged esophageal pH monitoring" (vì trong những chất từ bao tử dội lên lại thực quản có chứa acid, nên khi theo dõi như vậy, thấy lúc nào nồng độ chất acid lên cao trong thực quãn, cũng vào lúc ấy người bệnh bị ho.

Về mặt chữa trị, các thuốc làm bao tử bớt tiết chất acid như: Tagamet, Zantac, Pepcid, Axid, Prilosec, Prevacid.....có thể cho kết quả tốt, làm giảm ho, nhưng cần được phối hợp với những phương pháp không dùng thuốc như sau:

Nếu béo quá, nên giảm cân, khi ngủ đầu với ngực cao hơn bụng, bằng cách kê đầu giường cao lên 6 - 8 inches.  Tránh hút thuốc lá, các thức ăn chiên nhiều dầu mỡ, cà phê, rượu, chocolate, nước cam, chất mint. 

Cũng tránh uống nhiều nước trong lúc ăn, tránh ăn vặt.

Ăn xong, trong vòng 2 -3 tiếng không nên đi nằm ngay, nên đi bộ sau khi ăn 30 phút, để thức ăn trong bao tử mau xuống ruột non.

Các nguyên nhân khác

Ho sau khi bị cảm cúm

Cúm thường làm người bệnh sốt cao, và ho húng hắng quá 8 tuần. 

Siêu vi cảm cúm có thể làm viêm đường thở nhiều tuần, khiến các ống thở trở thành nhạy cảm hơn với những tác nhân gây ho bên ngoài, như khí lạnh, khói thuốc.....

Cảm, cúm, cũng có thể khiến nước mũi tiếp tục chảy xuống họng một thời gian dài gây ra ho.  Với cái ho dây dưa sau khi nhiễm cảm, cúm, nếu ho ít, có vẻ bớt dần, thì không cần chữa, ho liên tục ngày càng nhiều, có thể chữa như cách chữa nước mũi chảy xuống họng hoặc chữa như chữa suyễn đã nói ở trên.

Viêm ống khí quản kinh niên

Gây ra do hút thuốc lá. Sự chữa trị chính là ngưng hút thuốc lá, ho sẽ thuyên giảm trong vòng 3-4 tuần lễ.

Ho do thuốc chữa cao huyết áp "ACE inhibitors". Có một loại thuốc chữa cao huyết áp gây ho liên tục, xảy ra ở 5-20% số người dùng thuốc.

Phụ nữ dùng thuốc dễ ho hơn đàn ông.  Xin kể vài tên thuốc thuộc loại này để bạn dễ nhận diện.

Vasotec, Accupril, Lotensin, Zestril.... bác sĩ thường thử để bạn ngưng thuốc 1 tuần lễ, nếu cơn ho của bạn dịu dần, thì đúng là do thuốc gây ra.  Nếu bất đắc dĩ phải tiếp tục dùng chúng, bác sĩ có thể dùng thêm các thuốc khác như nedocromil, theophyllin hầu giúp người bệnh bớt ho.

Ho do bệnh ống phổi phình nở (bronchiaectasis)

Có nhiều bệnh nhân cứ bị sưng phổi tái đi, tái lại nhiều lần, khiến các ống phổi bị tổn thương và phình nở ra.  

Người ho kinh niên và hay khặc ra đàm.  Chụp phim ngực (chest X-ray) thường không thấy gì lạ, có khi phải dùng máy Cat scan (high-resolution Cat scan) để chụp mới khám phá thấy các chỗ ống phổi phình nở.

Vật lạ hoặc ráy trong tai

Thỉnh thoảng có người ho vì có vật lạ hoặc ráy tai kích thích ống tai gây phản xạ ho. (thăm khám người bị ho lâu, các bác sĩ nhớ khám cả lỗ tai người bệnh).

Lao phổi hay ung thư phổi, cũng gây ra ho.  Nhưng ngoài những cơn ho, chúng cũng gây ra các triệu chứng bất thường khác như mỏi mệt, nóng lạnh, ăn không ngon, sụt cân, khạc ra máu... Chụp hình phổi sẽ cho thấy lao hay ung thư phổi dễ dàng.

Rất hiếm khi ung thư phổi chỉ làm ho kinh niên, chẳng có triệu chúng gì khác, hoặc phim chụp ngực cũng bình thường.


Vì thế, soi ống phổi (bronchoscopy) chỉ cần thiết trong một số rất ít các trường hợp, sau khi bác sĩ đã hỏi bệnh và thăm khám kỹ lưỡng, chụp các phim cần thiết.  Lúc ấy sẽ cần đến dụng cụ soi và bàn tay của bác sĩ chuyên môn về phổi (pulmonologist) để soi ống phổi.

Định bệnh

Để tìm ra bệnh, người bệnh sẽ giúp đỡ bác sĩ rất nhiều trong việc định bệnh, Khi kể cho bác sĩ nghe chứng ho của mình, bạn nên chú trọng các điểm sau:

Bạn đã ho bao lâu?  Trong vòng 7-8 tuần trước, bạn có bị cảm cúm không? (có nóng lạnh, nhức đầu, sổ mũi, nghẹt mũi, đau cổ họng?  
 
Bạn còn nhớ, sau một cơn cảm, cúm, có khi ho húng hắng từ 7-8 tuần lễ. 

Bạn có bệnh viêm mũi, và thường xuyên thấy như có nước mũi chảy xuống cổ họng không? Bạn cứ luôn muốn hắng giọng, nuốt xuống, hoặc chảy nước mũi đặc?

Thường bị ho trong trường hợp nào: ngày, đêm, khi bạn tiếp xúc với khí lạnh, với các chất đặc biệt gì tại sở làm...?  Có bao giờ bạn khò khè, khó thở?  Trước giờ bạn đã từng bị suyễn?

Bạn có hay ho, nóng ngực, ợ chua sau khi ăn hoặc về đêm? 

Bạn ho khan hay ho có đàm? Bạn có hút thuốc lá?

Bạn có thường mệt mỏi, nóng lạnh, ăn không ngon, xuống cân, khạc ra máu?

Hiện tại, bạn đang dùng thuốc các thuốc gì?  Có đang uống thuốc cao huyết áp? (Lúc nào đi khám bệnh, bạn cũng nên đem theo tất cả các thuốc đang dùng cho bác sĩ xem.)

Bạn đã được chữa trị từ trước đến giờ như thế nào, với những thuốc gì, và kết quả ra sao?

 Thuốc ho chỉ để giảm ho trong vòng vài tiếng, không trị tuyệt gốc chứng ho.  Đổi nhiều loại thuốc ho khác nhau không phải là mục tiêu của việc chữa trị.

Chữa ho thành công hay không, phụ thuộc vào việc tìm ra được nguyên nhân gây ra ho. Ho vì cảm, cúm, thường mau chóng hết, tuy có khi dai dẳng đến 7 - 8 tuần (nếu vẫn khỏe, không nóng sốt, khó thở, bạn không nên sợ hãi).

Ho kéo dài hơn, cần nổ lực tìm hiểu.  Điều này lại tùy vào sự hiểu biết về các nguyên nhân gây ra ho của cả bác sĩ lẫn của người bệnh. Không nên dùng trụ sinh bừa bãi để chữa ho, rất tai hại.